Rekiny – bać się czy podziwiać?

„Każdy kto odczuwa lęk przed zwierzęciem zawsze będzie widział zagrożenie w jego zachowaniu”. Bertrand Russell

Rekin posiada zdumiewająca ilość zmysłów. To bardzo mało prawdopodobne, wręcz niemożliwe, aby rekin przeoczył potencjalną zdobycz. Opływani i doświadczeni nurkowie powiadają, iż jeśli zostałeś dostrzeżony przez rekina to prawdopodobnie 10 innych osobników też już Cię widzi lub czuje. Rekin to drapieżnik doskonały!

Rekiny to nazwa drapieżnych ryb chrzęstnoszkieletowych, charakteryzujących się opływowym, wrzecionowatym tułowiem, niesymetryczną (górny płat większy od dolnego) płetwą ogonową, 5-7 otworami skrzelowymi umiejscowionymi tuż za głową oraz bardzo ostrymi zębami. Dzięki zbudowanemu z chrząstki szkieletowi są lekkie i zwinne pomimo swoich ogromnych rozmiarów. Podobnie jak inne ryby chrzęstnoszkieletowe, jak np. płaszczki, pokryte są zębiną (specjalne łuski). Rekiny osiągają długość od 15 cm do 20 m i masę nawet do 12 ton. Nie posiadają pęcherza pławnego i gdyby przestały pływać, opadłyby na dno i udusiły się. Dlatego wszystkie rekiny znajdują się w nieustannym ruchu. Niektóre jednak nauczyły się odpoczywać nieruchomo na dnie oddychając w silnym prądzie. Wśród rekinów spotykane są typowe drapieżniki oraz te zjadające plankton. Największe z nich - rekin wielorybi i rekin olbrzymi (długoszpar) - są niegroźne dla człowieka. Grupa drapieżnych rekinów obejmuje zarówno duże - faktycznie niebezpieczne dla ludzi - gatunki oraz niewielkich rozmiarów ryby żywiące się innymi wodnymi zwierzętami. Tych potencjalnie niebezpiecznych dla człowieka jest zaledwie kilka, a planując nurkowanie w danym miejscu na pewno zostaniesz o nich poinformowany.

 

 

Jest kilka czynników, które sprawiają, że nurkowanie z rekinem faktycznie może być niebezpieczne. Gdy je wyeliminujemy, nie musimy się niczego obawiać, a jedynie pozostać czujnym.

1.    Krwawienie np. miesiączka lub przypadkowe skaleczenie pod wodą.
2.    Świt, zmierzch i noc.
3.    Jasne kolory - żółty, pomarańczowy.
4.    Jasne odblaski - zegarki, biżuteria, inne przedmioty odbijające promienie słoneczne.
5.    Gwałtowne, nieregularne ruchy.
6.    Jadalne odpadki w wodzie m.in. świadome karmienie rekinów.
7.    Mętna woda lub burza.
8.    Obecność fok czy uchatek.
9.    Wiele odgłosów w wodzie.

Według naukowców, aby doszło do pomyłkowego ataku rekina na człowieka muszą zaistnieć przynajmniej 3 z powyższych czynników.
 

 

Doskonale rozwinięte zmysły rekina powstały w efekcie wielu milionów lat ewolucji. My, ludzie pojawiliśmy się długo po nich, nie dziwmy się, że w ich środowisku jesteśmy niemalże głusi i ślepi. Rekiny mają największe mózgi wśród ryb i dysponują zmysłami wzroku, węchu, słuchu, smaku, dotyku, linii bocznej (wyczuwanie drobnych przemieszczeń wody) oraz elektrorecepcji (wyczuwanie zmian pola elektrycznego). Widzą w ciemnościach 10-krotnie lepiej niż człowiek (istnieją wyjątki, np. rekin polarny jest praktycznie ślepy). Wykrywają spadek potencjału elektrycznego rzędu 1 uV/cm. Słuch jest pierwszym zmysłem, który informuje rekina o obecności celu, nawet oddalonego o kilka tysięcy metrów. Dźwięk w wodzie rozchodzi się z prędkością 1500 m/s, zatem bodziec dociera do drapieżnika błyskawicznie. Zakres dźwięków słyszalnych przez rekiny różni się znacznie od tych odbieranych przez ucho ludzkie. Rekiny słyszą doskonale dźwięki o niskich częstotliwościach (infradźwięki) już od 10 Hz. Źródłem takich doznań słuchowych może być drgająca lina czy żyłka wędkarska, poruszający się w wodzie człowiek, ale też np. woda opływająca łańcuch kotwiczny. Warto zatem sprawdzić, co się dzieje za burtą łodzi, zanim skoczymy na nurkowanie. Drapieżne rekiny mają dobry wzrok, ale jego znaczenie nie jest tak istotne jak rola węchu. Promień wykrywalności za pomocą tego zmysłu wynosi 500 m. Nozdrza nie znajdują się w pysku, ale za fałdami Schneidera, dzięki czemu strumień wody powstały podczas pływania przechodzi przez środek jamy nosowej. Otwory nosowe są używane tylko do wąchania, a nie do oddychania, a smak wody również pomaga rekinowi orientować się w położeniu zdobyczy.
 

 

Zagrożony gatunek
Za twoimi plecami, bez twojej świadomości, w morzach i oceanach rozgrywa się dramat ekologiczny o niespotykanym dotąd zasięgu. Tylko krok dzieli całe populacje rekinów od zupełnej zagłady. Rekiny stały się łatwym celem ze względu na brak regulacji ich połowów. Głupia zupa z płetwy rekina może spowodować wyginiecie wielu gatunków.
 

Jedna z organizacji na rzecz ochrony przyrody Wild Aid szacuje, że co roku zupę z płetwy rekina zjada w Chinach około 100 mln osób. W ciągu jednego pokolenia rekinom może grozić wyginięcie spowodowane rosnącym popytem na ich płetwy.
 

Ponad 90% płetw rekina jest konsumowanych w Chinach. Ponieważ gospodarka tego kraju się rozwija, popyt na nie szybko rośnie i coraz więcej rekinów jest wyławianych, w tym często nielegalnie i to na obszarach ochronnych.

Kiedyś płetwa rekina była dawana w darze cesarzom, dziś jest kluczowym składnikiem na ślubnych bankietach oraz ekskluzywnych przyjęciach. Te zwierzęta żyją na ziemi od 450 milionów lat i stanowią niezwykle istotny element wszystkich łańcuchów pokarmowych. Jako strażnicy różnorodności i czystości genetycznej eliminują chore i słabe bądź zdegenerowane gatunki. Teraz, w erze dominacji człowieka mogą wyginąć w ciągu jednego pokolenia, ponieważ są symbolem luksusu  - zupełnie jak kość słoniowa, która niemalże była powodem wytępienia słoni.


  

 

A oto najbardziej zagrożone gatunki rekinów:

Żarłacz biały znany jako "rekin ludojad". Każdy doskonale kojarzy jego wygląd. Jego rzekome zabójcze zamiary wobec ludzi sprawiły  że został on praktycznie wytępiony. Tragicznej sławy dodał mu także film "Szczęki". Dopiero  po wieloletnich badaniach okazuje się, że to nie on jest największym ludzkim zabójcą. Przed nim są dwa bardziej niebezpieczne gatunki rekinów - żarłacz tygrysi i tępogłowy. 




Rekin młot, którego prawidłowa nazwa to głowo młot. Naukowcy donieśli, że samica rekina młota jest zdolna do wydania na świat potomstwa bez konieczności zapłodnienia przez samca. Pomimo tego gatunek tych rekinów nadal pozostaje zagrożony całkowitym wyginięciem.


Długoszpar to drugi co do wielkości rekin żyjący w wodach naszej planety. Większy od niego jest już tylko rekin wielorybi. Żywi się planktonem. Jest zupełnie niegroźny dla człowieka. Niestety gatunek widnieje na czerwonej liście, a kryje w sobie jeszcze tak wiele tajemnic. Miejmy nadzieję, że nie wyginie zanim ich nie odkryjemy!

 

 

W trakcie dyskusji na temat rekinów zawsze powraca temat agresywności tych zwierząt wobec człowieka. Niektórzy uważają, że ludzie są ich upragnioną zdobyczą. Jeśli jednak wyeliminować emocje i spojrzeć na temat obiektywnie, takie stwierdzenie musimy włożyć miedzy bajki.
 

Według danych Global Shark Attack File - międzynarodowej organizacji zajmującej się analizą przypadków ataku rekinów na ludzi - rocznie odnotowuje się ok. 60 incydentów lub przypadkowych, groźnych spotkań z ludźmi z czego 5 ze skutkiem śmiertelnym. Nawet jeśli uznać, że niektóre przypadki nie są zgłaszane, to biorąc liczbę 120 ataków w tym 10 śmiertelnych to z tego ok. 100 przypadków jest efektem bezpośredniego kontaktu, a wiec zdarzenia czy otarcia się o zwierzę. Tylko nieliczne z nich kończą się pogryzieniem, jeszcze mniej śmiercią człowieka. Liczba 5-10 przypadków śmiertelnych spowodowanych przez rekiny trzeba zestawić  z przybliżoną liczbą ok. 20 miliardów zdarzeń polegających na tym, że ludzie uprawiają różne sporty wodne i wkraczają w ich środowisko naturalne. Z tego zestawienia wynika, że prawdopodobieństwo śmiertelnego spotkania z rekinem jest co najwyżej 1:2 miliardów. Nieporównywalnie większą szansę mamy trafić „6” w Lotto bo wynosi ona 1:30 milionów. Prawdopodobieństwo porażenia piorunem jest niemalże pewne jeśli zestawimy te statystyki. Gdyby człowiek był pozycją na liście menu rekina słyszelibyśmy o 10 przypadkach ataków na człowieka dziennie. Atak rekina jest dużym wydarzeniem medialnym, który znacząco zwiększa oglądalność programów telewizyjnych. Kogo interesuje, że dziś na polskich drogach zginęło 30 osób. Nuda, nikt nie chce już tego słuchać. Ale atak rekina, to jest NEWS!
 

Podsumowując ten krótki artykuł, który niestety nie napawa optymizmem co do przyszłości rekinów: jeśli masz możliwość nurkowania z rekinami, nie wahaj się. Rekiny tak szybko giną, że możesz nie mieć szansy następnym razem. Jeśli możesz wesprzeć ochronę rekinów – zrób to. Będziesz świadom, że coś dobrego robisz na rzecz środowiska naturalnego.

 

 

A oto najważniejsze zasady obcowania z rekinem:

• Ciesz się tą chwilą, napawaj się nią i bądź świadom, że to rzadki przywilej podziwiać rekina z bliska.
• Nie zaczepiaj, nie płyń za nim, nie dręcz go, gdy się zbliża.
• Nie okazuj lęku, ale bądź ostrożny – to przecież drapieżnik.
• Gdy podpłynie duży osobnik nie próbuj uciekać, odpływać, robić szybkich ruchów. Przyjmij pozycją pionową, obserwuj go i ogranicz ruchy.
• Przed planowanym nurkowaniem z rekinami zaczerpnij trochę informacji na ich temat, tak samo jakbyś nurkował na nowym, nieznanym wraku.
• Gdy rekin zaczyna Cie okrążać i wzbudziłeś w nim zainteresowanie, nie spuszczaj go z oka i cały czas obserwuj. On w ten sposób bada Cię linią naboczną, nie atakuje.
• Obserwuj rekina i analizuj jego zachowanie. To nie potwór, tylko fascynujące zwierze, które jest bojaźliwe, a zarazem ciekawskie.
• Gdy opowiadasz o spotkaniach z rekinem nie próbuj wzbudzać sensacji, które wywołują gęsią skórkę. Staraj się przedstawić prawdziwy obraz tych zwierząt. Film „Szczęki” to film z gatunku fantastyki jak „Predator” czy „Najazd Kosmitów”. Nie ma nic wspólnego z rzeczywistością.

 

Opracowanie: Rudi Stankiewicz